Hemochromatoza wrodzona

Hemochromatoza wrodzona jest dziedzicznym schorzeniem genetycznym prowadzącym do nadmiernego gromadzenia się żelaza w organizmie.

Typ 1 tej choroby, związany z genem HFE, w Europie występuje z częstością 1 na 200-250 osób. Ponieważ choroba rozwija się stopniowo, a jej objawy nie są charakterystyczne, zwykle w początkowym okresie nie jest rozpoznawana. Objawy często nasilają się po 40 roku życia, pojawiają się wcześniej u mężczyzn.

Nadmierne wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego skutkuje gromadzeniem się tego pierwiastka w wielu narządach, zwłaszcza wątrobie, sercu, trzustce i gruczołach dokrewnych, co doprowadza do ich znacznego uszkodzenia. W związku z tym wczesna diagnostyka i właściwe rozpoznanie choroby są kluczowe.

Hemochromatoza - objawy:

• zaburzone parametry gospodarki żelazem we krwi (wysokie stężenie żelaza, ferrytyny, wysoka saturacja transferyny),
• osłabienie,
• uczucie ciągłego zmęczenia,
• bóle stawów,
• dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
• zaburzenia rytmu serca,
• rozwój zmian zapalnych i zwyrodnieniowych w układzie ruchu,
• powiększenie wątroby (która ulega marskości drobnoguzkowej),
• szarobrązowe zabarwienie skóry, szczególnie twarzy,
• utrata popędu seksualnego. 

Badania genetyczne - wskazania do diagnostyki genetycznej:

• występowanie choroby u osób blisko spokrewnionych (dziadkowie, rodzice, rodzeństwo, dzieci),
• podejrzenie choroby na podstawie wyników badań biochemicznych,
• objawy kliniczne mogące sugerować hemochromatozę.

 Hemochromatoza – skutki braku leczenia:

• marskość wątroby,
• rozwój wieloogniskowego raka pierwotnego wątroby,
• cukrzyca,
• niewydolność i zaburzenia rytmu serca,
• zwiększenie ryzyka posocznicy,
• niewydolność wielu gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Leczenie hemochromatozy:

Podstawą profilaktyki oraz leczenia jest odpowiednia dieta. Chorzy na hemochromatozę powinni unikać pokarmów zawierających duże ilości żelaza (czerwone mięso, podroby, takie jak np. wątróbka, nerki, owoce morza, suszone owoce i inne).

Jednym z elementów leczenia hemochromatozy jest utrzymanie prawidłowego stężenia żelaza w organizmie w granicach normy poprzez upusty krwi. Ta bezpieczna i efektywna metoda stosowana regularnie pozwala na pozbycie się nadmiaru tego pierwiastka.

Hemochromatoza – podłoże genetyczne:

Hemochromatoza wrodzona związana jest mutacjami w kilku genach związanych z regulacją homeostazy żelaza, takich jak HFE, TFR2, HJV, HAMP oraz SLC40A1. W przypadku genów HFE, TFR2, HJV, HAMP konieczne jest uszkodzenie obu kopii genów, aby doszło do choroby (dziedziczenie autosomalne recesywne).

W przypadku nosicielstwa mutacji w genie HFE lub genach TFR2, HJV, HAMP u bezobjawowych rodziców, prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka wynosi 25%. Częstość nosicielstwa mutacji w genie HFE w populacji europejskiej wynosi aż 1/10 osób.

Inaczej dziedziczy się hemochromatoza, związana z genem SLC40A1. Wystarczy jedna zmiana patogenna w genie SLC40A1 aby doszło do choroby (dziedziczenie autosomalnie dominujące).

Hemochromatoza typu 1, związana z genem HFE, najczęściej spowodowana jest mutacją C282Y w obu kopiach genu HFE (homozygota C282Y). Homozygotyczna mutacja C282Y występuje u około 83% osób z hemochromatozą typu 1 (Alexander et al. 2009). W pozostałych przypadkach wykrywa się warianty H63D, S65C lub delecje całego genu, rzadziej inne mutacje w obrębie sekwencji genu HFE.

Najcięższa postać hemochromatozy - hemochromatoza młodzieńcza - ujawnia się już w drugiej lub trzeciej dekadzie życia, jest spowodowana mutacjami w genach HFE2 (typ 2A) i HAMP (typ 2B). W zależności od zmienionego genu dzieli się go na dwa podtypy. Podtyp 2A związany jest z mutacjami w genie HJV (HFE2) zlokalizowanym  regionie chromosomowym 1q21. Produktem tego genu jest hemojuwelina występująca u ludzi w wątrobie, sercu i mięśniach szkieletowych. Objawy kliniczne hemochromatozy młodzieńczej typu 2A występują już na początku drugiej dekady życia, a chorzy umierają z powodu ciężkiej niewydolności serca nawet około 30. roku życia. Podtyp 2B związany jest z występowaniem mutacji w genie HAMP zlokalizowanym w regionie chromosomowym 19q31.1. Kodowane przez gen HAMP białko hepcydyna jest syntetyzowane w wątrobie, gdzie bierze udział w regulacji transportu żelaza. Niedobór hepcydyny wiąże się z fenotypem ciężkiego, wczesnego przeładowania organizmu żelazem.

Badanie genetyczne:

• badanie najczęstszych mutacji w genie HFE (C282Y, H63D i S65C),
• badanie całej sekwencji kodującej genu HFE,
• badanie mutacji w genach HFE2 (HJV) i HAMP,
• badanie duplikacji i delecji w genach HFE, TFR2, HFE2 (HJV), HAMP oraz SLC40A1 metodą MLPA,
• sekwencjonowanie genów HFE, TFR2, HFE2 (HJV), HAMP oraz SLC40A1 metodą NGS.

Autor:

mgr Dominika Sobala - biotechnolog

Nadzór merytoryczny: 

dr n. med. Magdalena Badura-Stronka - Specjalista w dziedzinie genetyki klinicznej i neurologii

dr Katarzyna Łacna - Kierownik Laboratorium, specjalista z laboratoryjnej genetyki medycznej