Do oferty badań Centrum Genetyki Medycznej GENESIS wprowadzamy nowe badanie przesiewowe dla sześciu różnych typów ataksji rdzeniowo-móżdżkowych (SCA).

Zapraszamy Państwa na rozmowę z ekspertem -  dr n. med. Magdaleną Badurą-Stronką - lekarzem specjalistą w dziedzinie genetyki klinicznej i neurologii.

Ataksja rdzeniowo-móżdżkowa – co to jest ?

Terminem ataksja rdzeniowo-móżdżkowa (ang. spinocerebellar ataxia, SCA) jest określana bardzo różnorodna grupa dziedzicznych ataksji, u podłoża których leżą zmiany zwyrodnieniowe w układzie nerwowym. Objawy wynikają przede wszystkim z uszkodzenia móżdżku, czyli struktury istotnej dla naszej równowagi, precyzji i płynności ruchów; pojawiają się około 35-40 roku życia i niestety postępują w kolejnych dekadach. Należą do nich:

• niewyraźna, „skandowana” mowa,
• chwiejny chód, na szerszej podstawie,
• oczopląs,
• wyraźnie pogarszająca się sprawność manualna, 
• wzmożone napięcie w kończynach dolnych,
• zespół parkinsonowski. 

W niektórych typach poszczególne objawy występują nieco częściej niż w innych, np. dla SCA2 i SCA3 typowe są objawy parkinsonizmu, natomiast dla SCA7- osłabiona ostrość wzroku spowodowana uszkodzeniem siatkówki.

Co jest przyczyną ataksji rdzeniowo-móżdżkowych?

Nie ma jednej genetycznej przyczyny SCA. Przyczyną ataksji rdzeniowo-móżdżkowych są mutacje w wielu różnych genach. Najczęstsze ataksje rdzeniowo-móżdżkowe spowodowane są mutacjami dynamicznymi. Polegają one na wielokrotnym, monotonnym powieleniu się fragmentu genu, zwykle o długości trzech nukleotydów. Każda osoba posiada określoną ilość powtórzeń w genach dla SCA, problemem jest zwiększenie się ilości powtórzeń ponad przyjętą normę. Dla ataksji rdzeniowo-możdżkowej typu 2, na przykład, normą jest ilość powtórzeń nukleotydów CAG od 13 do 31, patologią- ponad 31 powtórzeń. Ataksje rdzeniowo-móżdżkowe związane z mutacjami dynamicznymi są to choroby osób dorosłych, u dzieci takie rozpoznanie jest mało prawdopodobne, choć możliwe są wyjątkowe sytuacje. Dziedziczą się w rodzinach w sposób autosomalny dominujący, osoby chore mają 50% ryzyko przekazania choroby swojemu potomstwu. W wielu rodzinach jest kilka osób dotkniętych niepełnosprawnością związaną z SCA.

Jak można się zbadać w kierunku ataksji rdzeniowo-móżdżkowej?

Do niedawna badania genetyczne pod kątem ataksji rdzeniowo-móżdżkowej były mało wydajne. Ze względu na rodzaj mutacji (mutacje dynamiczne), genetyk zmuszony był badać  pacjenta metodą „gen po genie”, co wydłużało czas od rozpoznania do potwierdzenia molekularnego. Było to także podejście kosztowne. Nowoczesne badania wysokoprzepustowe, oparte o sekwencjonowanie następnej generacji, jak WES (sekwencjonowanie eksomu) nie wykrywają mutacji dynamicznych, co stanowi dodatkowe utrudnienie w diagnostyce tych pacjentów. Nowe badanie, wprowadzone do oferty GENESIS, pozwala na identyfikację mutacji dynamicznych w genach dla sześciu najczęstszych typów ataksji rdzeniowo-móżdżkowej (typ 1, 2, 3, 6, 7, 8). Wykorzystywany do badania zestaw Adellgene SCAs jest przeznaczony do szybkiej detekcji przesiewowej od około 10 do 200 powtórzeń nukleotydowych w wybranych genach. Materiałem do badania jest oczyszczony genomowy DNA wyizolowany z krwi pełnej pobranej na EDTA/ACD.

Dlaczego ważne jest potwierdzenie rozpoznania SCA i precyzyjne ustalenie typu SCA?

Nie wszystkie ataksje są chorobami genetycznymi. Mogą mieć podłoże autoimmunologiczne, zapalne, toksyczne, mogą być nawet objawem nowotworu poza układem nerwowym (w tzw. zespołach paranowotworowych). Ze względu na możliwość leczenia niektórych ataksji, lekarze neurolodzy dążą do rozpoznania przyczynowego choroby, między innymi wykluczając jej genetyczne podłoże. Rozpoznanie SCA pozwala zaprzestać uporczywej diagnostyki przyczynowej ataksji, która wiąże się dla pacjenta z pobytami szpitalnymi i niejednokrotnie obciążającymi  badaniami.

Obecnie prowadzone badania nad przyczynowym leczeniem ataksji rdzeniowo-móżdżkowych znajdują się w fazie badań przedklinicznych. Należy spodziewać się w najbliższych dekadach badań klinicznych z udziałem ludzi nad nowymi lekami dla tych chorób. Udział pacjenta w badaniu klinicznym będzie na pewno uwarunkowany potwierdzeniem molekularnym specyficznego typu ataksji rdzeniowo-móżdżkowej.

Co istotne, ustalenie typu ataksji rdzeniowo-móżdżkowej pozwala na udzielenie pacjentowi porady genetycznej odnośnie ryzyka wystąpienia choroby u jego dzieci i diagnostykę pod tym kątem innych członków rodziny. Znajomość podłoża genetycznego ataksji umożliwia celowaną diagnostykę prenatalną, a nawet diagnostykę preimplantacyjną (wybór zdrowych zarodków w procedurze zapłodnienia in vitro), co daje choremu szansę na posiadanie zdrowego potomstwa.

Dr n. med. Magdalena Badura-Stronka

Specjalista w dziedzinie genetyki klinicznej Specjalista w dziedzinie neurologii