CO TO JEST ZESPÓŁ RETTA?

Zespół Retta (ang. Rett Syndrome, (RS, RTT)) to rzadkie, postępujące i ciężkie zaburzenie neurologiczne o podłożu genetycznym. Zaburzenie to najczęściej występuje u dziewczynek, rzadko dotyka chłopców. Choroba została nazwana od nazwiska austriackiego neurologa Andreasa Retta, który opisał ją po raz pierwszy w 1966 roku. Scharakteryzowane przez Retta przypadki dziewczynek z charakterystycznymi symptomami takich jak utrata umiejętności motorycznych, regresja czy stereotypowe ruchy rąk stały się później znane jako objawy zespołu Retta.

Szacuje się, że częstość występowania z. Retta wynosi około 1:10000-15000 żywo urodzonych dziewczynek, stanowiąc drugą, po zespole Downa, najczęstszą genetyczną przyczynę niepełnosprawności intelektualnej u kobiet.

Dzieci z zespołem Retta nazywane są często "milczącymi aniołami" ze względu na kilka charakterystycznych cech tego zaburzenia. Termin ten odzwierciedla ich ciszę, a także ich delikatność. Celem jest podkreślenie tego, że dzieci z tym zespołem są niezwykle delikatne i potrzebują specjalnej opieki oraz wsparcia. Pomimo trudności w komunikacji werbalnej, dzieci te mają swoje indywidualne osobowości i potrzeby, a zrozumienie ich zachowań oraz odpowiednie wsparcie mogą pomóc im lepiej funkcjonować w życiu codziennym.

 JAKIE SĄ PRZYCZYNY ZESPOŁU RETTA? PODŁOŻE GENETYCZNE

Zespół Retta to choroba dziedziczona w sposób dominujący, sprzężona z chromosomem X. Najczęściej związana jest z mutacją w genie MECP2 (znajdującego się na chromosomie płciowym X). Dotychczas zidentyfikowano kilkaset mutacji w tym genie, w tym mutacje punktowe (ok. 90-95% przypadków) czy duże delecje części lub całego genu (5-10% przypadków). Zmiany w MECP2 powodują klasyczną postać zespołu Retta, a także jego warianty ze zróżnicowanym nasileniem objawów. Istnieją także zespoły o przebiegu przypominającym zespół Retta, często określane jako atypowy zespół Retta, uwarunkowane mutacjami w genach CDKL5, FOXG1.

OBJAWY

Charakterystyczny dla zespołu Retta jest jego fazowy przebieg oraz fenotyp behawioralny, który zmienia się z wiekiem. Objawy choroby zwykle nie występują przy urodzeniu, lecz pojawiają się we wczesnym okresie życia. Rozwój psychomotoryczny dziecka między 6. a 18. miesiącem życia przebiega zazwyczaj prawidłowo. Po czasie pozornego prawidłowego rozwoju psychoruchowego, następuje krótki okres zatrzymania, a następnie regres rozwoju mowy z utratą nabytych umiejętności motorycznych. Przebieg choroby jest fazowy z okresami stabilizacji i regresji.

Wśród objawów zespołu Retta wyróżnić można:

• stereotypie ruchowe rąk, w szczególności charakterystyczne ruchy „myjące” rąk, a także wykręcanie, ściskanie, klaskanie, stukanie opuszkami, automatyzmy związane z wkładaniem rąk do ust;
• utrata uprzednio nabytych umiejętności celowego posługiwania się rękoma;
• częściowa lub całkowita utrata zdolności mówienia;
• utrata zainteresowania otoczeniem oraz upośledzenie zdolności poznawczych;
• zwolnione tempo przyrostu obwodu głowy skutkujące dysproporcją w budowie ciała i tzw. małogłowiem;
• zaburzenia rozwoju motorycznego;
• napady śmiechu, krzyku; ataki paniki;
• trudności oddechowe (bezdechy, hiperwentylacje, gwałtowne połykanie i wydmuchiwanie powietrza, zgrzytanie zębami);
• zaburzenia snu;
• częściej obserwuje się ochłodzenie rąk i stóp.

Warto zaznaczyć, że spektrum objawów różni się znacząco – nie wszystkie osoby z zespołem Retta będą prezentować wszystkie symptomy z takim samym nasileniem.

 WSKAZANIA DO DIAGNOSTYKI GENETYCZNEJ

• Objawy kliniczne sugerujące zespół Retta,
• Historia rodzinna: występowanie choroby u osób blisko spokrewnionych.

 DIAGNOSTYKA GENETYCZNA

Rozpoznanie zespołu Retta niekiedy bywa wyzwaniem i proces ten może być czasochłonny. Stawiane jest ono na podstawie obserwacji objawów klinicznych oraz wyników badań genetycznych, które odgrywają kluczową rolę w diagnostyce. W zależności od rodzaju mutacji konieczne jest zastosowanie różnych technik diagnostycznych. W większości przypadków (mutacje punktowe) zastosowanie będzie miało badanie sekwencji kodującej genu MECP2, podczas gdy w diagnostyce z. Retta związanego jest z delecją fragmentu genu MECP2 konieczne będzie wykonanie testu MLPA lub mikromacierzy klinicznej aCGH.

 RYZYKO POWTÓRZENIA

Mutacje MECP2 u pacjentów z zespołem Retta powstają głównie de novo, co oznacza, że mutacja genetyczna pojawia się spontanicznie u dziecka i nie jest dziedziczona od rodziców. Przypadki rodzinne stwierdza się niezwykle rzadko (<1% wszystkich przypadków). Ryzyko urodzenia chorego dziecka w kolejnej ciąży jest niskie (mogą jednak wystąpić przypadki mozaicyzmu germinalnego).

Autor:

mgr Dominika Sobala - biotechnolog

Nadzór merytoryczny: 

dr Karolina Biel - lekarz rezydent w trakcie specjalizacji z genetyki klinicznej